Tên di sản : Chùa Diệu Sơn (Chùa Màu)
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : 346/QĐ-UBND
Giới thiệu
Về cảnh quan di tích:
Chùa Diệu Sơn nằm trong hang động núi Vân Màu thuộc dãy núi đá trùng điệp xen lẫn với những ngọn đồi, đất đai màu mỡ, nằm về phía Tây của xã Cẩm Vân. Trải dài bên đôi bờ Sông Mã là cánh đồng tươi tốt lớp lớp phù sa. Sườn núi phía Tây là cánh rừng già xanh ngát, chạy suốt từ bắc đến nam của xã. Dãy núi đá ở Cẩm Vân liên tiếp, quây bọc lấy nhau, với nhiều hang động thành cảnh quan kỳ tú nơi đây. Ở vào một vị trí thuận lợi, có núi, có rừng, có sông, là vùng đất phong cảnh hữu tình, Cẩm Vân còn là nơi có nhiều di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh như: Eo Lê, hang Quyn, núi Vụng Thung, đình làng Tường Yên, trong đó Chùa Diệu Sơn (chùa Màu) là một di tích lịch sử được rất nhiều người biết đến.
Về quy mô cấu trúc:
Chùa Diệu Sơn nằm trong hang động ở lưng chừng một ngọn núi có hình trái oản, hay hình con cóc, đỉnh phình to nhô ra phía dòng sông Mã. Từ chân núi trèo lên đến cửa hang khoảng 500m, bình độ dốc dường như thẳng đứng, nên rất khó lên, hoặc đi từ tây nam men theo sườn núi thoai thoải dễ đi, nhưng leo phải đến vài cây số.
Theo các cụ già ở đây cho biết, trước đây dưới chân núi có chùa rất đẹp, tiếng chuông vang vạng khắp vùng. Trong những năm gần đây còn thấy những viên gạch cổ chiều dài khoảng 0,6m, chiều rộng 0,4m, một số chân tảng loại lớn để kê chân cột mà trước đây chùa bị phá, nhân dân lấy về và nay đem trả lại nên để rải rác dưới chân núi. Cổng Tam quan dưới chân núi ngay trên đường lên chùa Diệu Sơn xưa kia có hai pho tượng bằng đá to bằng người thật mà nhân dân nơi đây thường gọi là tượng Ông Lõ và tượng Bà Banh, rất tiếc hai pho tượng này hiện nay đã bị thất lạc.
Hiện nay, tại hang chùa Màu nhân dân địa phương cho tôn tạo lại các bệ thờ để làm nơi thờ cúng tâm linh của cộng đồng làng xã ở vùng đất này. Về phía trong động, từ cửa hang vào khoảng 15m được xây bệ thờ bằng gạch, trát vôi vữa gồm 5 cấp, có kích thước chiều cao 2,25m, chiều dài 1,50m, chiều rộng mỗi bệ 0,50m.
Bệ thờ thứ nhất: đặt Ba pho tượng Tam thế (Quá khứ, Hiện tại, Vị lai).
Bệ thứ 2: đặt tượng Thích ca ở giữa, Thánh Hiền ở phía trái và tượng Đức Ông ở phía phải.
Bệ thứ ba: đặt tượng Quan thế âm Thiên Thủ, Thiên Nhãn (nghìn mắt, nghìn tay)
Bệ thứ tư: nơi đặt tượng Nam Tào, Bắc Đẩu hai bên.
Bệ thứ năm: Đặt bát hương một số đồ thờ khác.
Ngoài hệ thống thờ tự, ở vách đá chùa Diệu Sơn, còn có hệ thống văn bia khắc chìm vào vách đá bằng chữ Hán. Bia thứ nhất rộng 4m2, được khắc vào năm Chính Hoà thứ 11 (1690) thời Lê Hy Tông (1676 - 1680) ghi công đức những người cung tiến để tạc tượng đúc chuông và xây dựng chùa.
Bia thứ 2, có kích thước rộng 1,5m2, khắc năm 1754 ghi lại nội dung bài thơ vịnh cảnh của Tĩnh Đô Vương Trịnh sâm.
Bia thứ 3 khắc hai chữ to có nội dung "Cẩm Vân"; bia thứ tư khắc 4 chữ "Cẩm Vân diệu trí". Bia thứ 5 ghi bài thơ vịnh của chúa Trịnh Sâm. Rất tiếc, toàn bộ hệ thống văn bia ma nhai này đã không còn giữ được nguyên vẹn, các chữ trên bia đã bị đập nham nhở, rất khó đọc hết được nội dung trong bia.
Nhìn chung, chùa Diệu Sơn tuy không còn giữ nguyên như ban đầu, nhưng những hiện vật còn lại, đặc biệt là hệ thống bia ma nhai được khắc trên vách đá còn gìn giữ được cùng với ý thức của người dân và chính quyền địa phương trong việc khôi phục lại chùa, cho thấy sự ghi dấu đời sống Phật giáo của người dân vùng này phát triển qua các thời kỳ lịch sử cho đến hôm nay.